Glutensiz Beslenme Nedir? Faydaları Nelerdir?
Son yıllarda oldukça popüler olan glutensiz beslenme, kişinin diyetinden glutenli yiyeceklerin tamamen çıkarılması anlamına gelir. Gluten intoleransı yüksek ya da çölyak hastalığı olan kişilere önerilen glutensiz beslenmenin amacı, hastalığın belirtilerini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmaktır.
Önemli Not: Bu yazı beslenme uzmanı tarafından yazılmıştır.
Gluten Nedir?
Gluten; arpa, buğday, çavdar gibi tahılların yapısından bulunan bir protein grubudur. Bu madde, glutenin ve gliadin olarak adlandırılan iki ana proteinden meydana gelir. Gliadin, ekmek gibi unlu ürünlerin kıvamını sağlayan, çiğnenmesini kolaylaştıran ve hamurun kabarmasına yardımcı olan antijenik bir maddedir. Gliadin, genellikle vücut tarafından tolere edilebilir. Fakat bazı kişilerde bağışıklık sistemi devreye girerek glutene karşı alerjik reaksiyonlar oluşturabilir.
Gluten İntoleransı Nedir ve Nasıl Anlaşılır?
Glutenli yiyeceklerin vücutta tolere edilememesi sonucu çeşitli alerjik reaksiyonlara neden olması ‘’Gluten İntoleransı’’ ya da ‘’Çölyak Dışı Gluten İntoleransı’’ olarak adlandırılır.
Glutene karşı gelişen belirtiler kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Gluten intoleransı tanısı için özel bir test yoktur. Bu da dünya genelinin %13’ünde görülen gluten intoleransının teşhisi oldukça zorlaştırmaktadır. Çölyak hastalığı tanısı için yapılan testlerin negatif sonuçlanmasına rağmen kişinin şikâyetlerinin devamlılığı, gluten intoleransının düşündürmektedir. Yaklaşık 1 ila 3 ay arası glutensiz beslenen kişilerin şikâyetlerinde azalma ya da diyet uygulamayan kişilerin şikâyetlerinde görülen artışa göre tanı konulabilir.
Glutensiz besinler ile gluten intoleransı kontrol altına alınabilir. Çölyak hastalığından farklı olarak gluten intoleransı tedavi edilebilir ve iyileşme görülebilir. Yapılan araştırmalarda; gluten intoleransının 4 yaşındaki çocuklarda %29, 8 yaşındaki çocuklarda %56, 12 yaşındaki çocuklarda ise %65 oranında iyileştiği belirlenmiştir.
Gluten İntoleransı ile Çölyak Hastalığının Farkı Nedir?
Çölyak hastalığı, gluten intoleransının en üst seviyede gözlemlendiği, gluteninin vücut tarafından yabancı bir madde gibi kabul edilip, çeşitli reaksiyonların oluşmasına neden olduğu otoimmün bir hastalıktır. Dünya nüfusunun %1’inde çölyak hastalığı görülmektedir.
Çölyak hastalığında yaygın görülen belirtiler şunlardır:
- Sindirim sisteminde rahatsızlıklar
- İnce bağırsaklarda görülen doku hasarı
- Şişkinlik hissi veya gaz,
- Karın ağrısı
- İshal
- Kabızlık
- Baş ağrısı
- Yorgunluk
- Deri döküntüleri
- Depresyon
- Hızlı ve aşırı kilo kaybı
- Bulantı
- Kusma
- Huzursuzluk
Hekimler, bu belirtilerden bir ya da birkaçına sahip kişilerden fiziksel muayenenin ardından kan testi ve genetik test ister. Kan testinde, bağışıklık sisteminin glutene karşı gösterdiği reaksiyon ölçülür. HLA genetik testi ile de hla-dq2 ve hla-dq8 genleri araştırılır. Bu testlerle kişinin çölyak hastalığına sahip olma durumu değerlendirilir. Hastalığın teşhisi ve seyri için gerekli görüldüğünde hekim tarafından endoskopi de yapılabilir.
Çölyak hastalığı hala araştırılmakla birlikte bilinen kesin bir tedavisi bulunmayan genetik bir rahatsızlıktır. Meydana gelebilecek olumsuz reaksiyonları ortadan kaldırmak için en çok tercih edilen tedavi, hastanın ömür boyu sıkı bir glutensiz diyet uygulamasıdır.
Glutensiz Beslenme Konusunda Dikkat Edilmesi Gerekenler ve Öneriler
Glutenli yiyeceklerin hazırlanmasında kullanılan tüm mutfak gereçleri iyice temizlenmeli ve mümkünse ayrı gereçler kullanılmalı.
- Çölyak rahatsızlığı olanlar için, glutensiz yiyeceklerin saklanmasına özellikle dikkat edilmeli. Ayrıca diğer aile bireylerinin besinleri ile karışmaması için saklama kapları ve ürünler etiketlenmeli.
- Glutenli yiyeceklere temas edildikten sonra eller iyice yıkanmalı.
- Satın alınan besinlerin etiketleri kontrol edilmeli ve gluten içermediğinden emin olunmalı.
- Bir restorana gidildiğinde glutensiz ürünler için menü kontrol edilmeli.
Gluten intoleransı yüksek veya çölyak hastalığı olan kişilerin glutensiz bir diyet uygulamaları gerekir. Gluten özellikle tahılların yapısında ve bazı gıdalarda bulunur.
Başlıca glutenli yiyecekler şunlardır:
- Buğday kepeği, buğday tohumu, arpa, çavdar, durum, bulgur, irmik, kavuzlu buğday, kuskus, çavdar, tam buğday ve tritikale
- Gluten ham gıdaların yanı sıra işlenmiş ve paketlenmiş birçok gıdanın içerisinde kıvam dengeleyici olarak bulunur: Sosis, salam, hazır çorbalar, makarna, aromalı cipsler, enerji barları, bazı baharat karışımları, belirli salata sosları, bulyon, işlenmiş peynirler, et suyu, malt sirkesi, soya sosu, ketçap, kremalı soslar vb.
- Pastanede satılan kek, poğaça, çörek, kurabiye, börek gibi hamur işleri
- Kahvaltılık gevrek çeşitleri, müsliler, pirinç karışımları ve krakerler
- Bazı hazır kahve çeşitleri, çikolatalı süt, malt, bira, şarap, votka gibi içecekler
Glutensiz Beslenmede Tercih Edilebilecek Gıdalar
Gluten intoleransı ya da çölyak hastalığı teşhisi konulduğunda birçok yiyecek yasakmış gibi görünse de günümüzde birçok marka glutensiz besinler üretmektedir. Ayrıca pek çok lezzetli, sağlıklı ve doğal glutensiz yiyecekler de bulunmaktadır.
İşte rahatlıkla tüketebileceğiniz glutensiz yiyeceklerin listesi:
- Meyve ve Sebzeler
Elma, avokado, çilek, muz, turunçgiller, erik, şeftaliler, ıspanak, lahana, soğanlar, tatlı patatesler, brokoli, karnabahar, havuçlar, biberler, balkabağı, kabak, brüksel lahanası, mantarlar
- Baklagiller
Kırmızı mercimek, nohut, fasulye, barbunya, bezelye
- Glutensiz Tahıllar ve Tahıl Ürünleri
Kinoa, karabuğday, darı, yulaf, pirinç, mısır, esmer pirinç, glutensiz ekmek veya kraker çeşitleri ya da bu tahıllar kullanılarak üretilen unlu mamuller
- Hayvansal Proteinler
Yumurtalar, et, kümes hayvanları (tavuk, hindi), balık, kabuklu deniz ürünleri, yoğurt ve peynir gibi süt ürünleri
- Fındık ve Tohumlar
Kabak çekirdeği, ay çekirdeği, kaju fıstığı, badem, fıstık ezmesi, Macadamia fıstığı, ceviz, badem yağı, fındıklar, Brezilya fındığı, Antep fıstığı
- Sağlıklı Yağlar
