Zimbabve’nin hikayelerini 2009’dan beri anlatan Petina Gappah‘nın Hafıza Defteri hafıza, affetme ve Zimbabve’nin toplum hafızasına dair güzel bir roman. Her ne kadar Gappah, kendi dili Synodia dilinde yazıyor olsa da, bu kitabı İngilizce yazmış ve kurgu bir öykü olmasına rağmen Hafıza Defteri’ nde Zimbabve‘nin gerçek hikayesine de yer vermiş.

Hafıza Defteri

, Memory adında albino bir Zimbabveli kadının cinayetten yargılanmak üzere Chikurubi hapishanesine girmesiyle başlıyor. Suçu, onu küçük yaşta yanına alan ve beyaz bir adam olan Lloyd Hendricks’i öldürmektir. Memory’nin avukatı hikayesi öğrenilsin ve temyiz sürecini hızlandırsın diyerek Amerikalı bir gazeteciyle Memory’yi buluşturur. Amerikalı gazetecinin Memory’ye hikayesini yazması için verdiği defterler sayesinde Hafıza Defteri şekillenir. En başından beri Memory’nin Lloyd’u yaşadığı bir ilişki sayesinde miras için öldürdüğü düşünülmektedir. Memory ise Lloyd ile yaşamasının nedenini annesi ve babasının (ama aslında annesinin) Memory’yi Lloyd’a satması olarak gösterir. Ama kitabın büyük bir kısmında Lloyd’un niçin öldüğünü bilemeyiz.

Anlatmamı istediğin hikâye Lloyd’un ölümünün acınası çirkinliğiyle başlamıyor. Güneşin kabarcıklı yüzümü dağladığı, dokuz yaşında olduğum ve babamla annemin beni yabancı bir adama sattığı çok eski bir Ağustos gününde başlıyor.

Kitapla ilgili en öne çıkan şey Zimbabveli bütün karakterlerin isimleri. Bu isimlerin gerçek ya da takma isim olması hiçbir şeyi değiştirmiyor. Her ismin bir anlamı var. Memory’nin ilk çocukluğunu geçirdiği kasabayla sonrasında gerçek bir yer olan Chikurubi’de de bütün isimlerin özel bir anlamı var. Mesela, Memory’nin (Hafıza) diğer kardeşlerinin isimleri ise Gift (Tanrı lütfu), Joy (Neşe) ve Moreblessings (Lütuf). Ama Memory’nin asıl hikayesini belirleyenler Zimbabve’nin toplumsal hafızasında yer alan inanışlar ve diğer insanları tanımlamada kullanılan sosyal etiketler. Bu da cinayetinden suçlandığı Lloyd ile Memory’yi bağlayan bir unsur haline geliyor.

Albinosu olan Memory kendini çoğu zaman bir tek bir vücutta çeşitli hayvanların özelliklerini taşıyan mitolojik bir yaratık olan kimera gibi görüyor. Beyaz bir insanın renklerine sahip olmasına karşın ayrıcalığına sahip olmayan Memory küçükken neden Lloyd’un kendisini koruması altına aldığını bilmediği için Lloyd’un yanında geçirdiği senelerde bir huzursuzluk içerisinde yıllarını geçiriyor. Beyaz bir insanın ayrıcalığına sahip olmasına karşı derin bir şekilde homofobik olan Zimbabve’nin içerisinde eşcinsellik şüphesinden dolayı kısa bir süreliğine dahi olsa gözaltına alınmış bir Zimbabve içerisindeki bir yabancı.

Hiçbir şey şans eseri değildir.

Hikayesinin büyük bir kısmında Memory unutulan kişisel hafızasını ve toplumsal hafızaya sahip olmak istemiyor. Bunun nedenini ise şu şekilde açıklıyor: “…affetmek aktif olarak hatırlamak anlamına geliyordu. Affetmek istemedim, çünkü hatırlamak istemedim.” Yıllar sonra kardeşi Joy’un Memory hakkında söylediği gerçekler Memory’nin affetmeye ve yıllarını geçirdiği ülkede ve hapishanede sadece yaşlanmasına değil, artık büyümesini sağlıyor. Yıllardır yaşadığı huzursuzluğun cildinden değil kendinden duyduğu bir huzursuzluk olduğunu anlayan Memory hem sonunda hatırlamaya yani affetmeye karar veriyor hem de hayatını cidden yaşamaya başlıyor. Lloyd içinse Lloyd’un hayatı boyunca sakladığı kimliğini ortaya çıkarmamak için hapishanede olmayı kabul ediyor.

Yarını düşünmeyeceğim. Tek yapmak istediğim anı yaşamak. Geçmişten kaçmak benim için mümkün olmayacak. Ama geçmişe geri dönersem de bu, sadece şimdiki zamanımı zenginleştirmek için olacak. Hayatımda kötü adamların olmadığını, sadece iyileşmeye çalışan, karanlıkta tökezleyip birbirini yaralayan kırık insanlar olduğunu kabul etmek için, babamı ve annemi affetmenin, Lloyd’u affetmenin bir yolunu bulmak için, kendi affedilişime giden bir yol bulmak için.

Hafıza Defterinde kötü karakterler ve kadınların hikayelerinde sıklıkla karşılaştığımız türde travmalar yok. Memory da dahil hiçbir karakter kahramanca davranmamış olmasına karşın kötü karakterlerin hiçbiri de “kötü adam” olarak değerlendirilemiyor. Memory‘nin albinoluğundan gelen beyazlığına karşın, Hafıza Defterindeki bütün karakterler grinin farklı tonlarında. 

Bu kategorideki yazılarımız da ilginizi çekebilir; Kitap – Podcast